İlk Müslüman Türk Medeniyetleri (Yönetim-Ordu)

Türk-İslam devletlerinde ülke çeşitli bölge ve eyaletlere ayrılmıştır. Bu yönetim birimlerinin başında merkezden atanan hanedan mensubu melikler, şehzadeler ve askeri valiler idareci olarak görev yapmıştır. Taşra teşkilatında yer alan eyaletlerin yönetiminden “Şıhne” adı verilen askeri valiler sorumluydu. Özellikle Büyük Selçuklular ve daha sonraki Türk-İslam devletlerinde merkezi yönetim gelişmiş ve merkezi otoriteye önem vermişlerdir. Bundan dolayı Karahanlılar dışında diğer Türk-İslam devletlerinde ikili devlet teşkilatı görülmez. Meliklerin yetiştirilmesinden Atabey adlı tecrübeli devlet adamları sorumluydu.

Türk - İslam devletlerinde merkez ile taşra arasındaki iletişimi sağlamak için posta teşkillatları bulunurdu. Bunun ilk örnekleri Karahanlılar’da görülmüştür. Eyaletlerin dışında sultana bağlı “Metbu (tabi) devletler” bulunmaktaydı. Bunların başında “Sultan-ı Azam” denilen yöneticiler bulunmaktaydı.

Eyaletlerde görevli bazı yöneticiler:

• Ulag: Posta teşkilatında görevli olanlara verilen isimdir.
• Amid: Şehir ve kasabaların mülki idaresinden sorumludur.
• Amil: Şehir ve kasabaların mali idaresinden sorumludur.
• Muhtesip: Belediye işlerinden sorumludur.
• Kadı: Yargı işlerinden sorumludur. Günümüzdeki noter görevini yapar ve tüm bilgileri ilgili deftere kaydederdi.
• Hatip: Din işlerinden sorumlu görevlidir.
• Reis: Halk tarafından seçilen sivil yöneticilerdir.
• Subaşı: Taşrada şehirlerin güvenliğinden sorumlu görevlidir.
• İğdişbaşı: Belediye Başkanıdı

Ordu Teşkilatı:

Karahanlılarda ordu tamamen Türklerden oluşturmuştur.

Gaznelilerin ordusu ise çeşitli etnik unsurlardan oluşmuş ücretli bir ordu yapısına sahiptir.

Harzemşahlarda, ordunun esasını Tımarlı Sipahiler meydana getirmiştir. Ayrıca kölelerden meydana gelen bir Hassa Ordusu da mevcuttu.

Selçuklu ordusu, dönemin en güçlü ordusuydu ve 5 Bölümden oluşurdu.

1. Gulam-ı Saray: Genellikle müslüman olmayan ailelerden alınan küçük yaştaki çocukların yetiştirilmesiyle oluşuşturulan maaşlı askerleri birliklerdir.
2. Hassa Ordusu: Türk boylarından seçilerek oluşturulan atlı birliklerdir. Maaşlı birliklerdir.
3. Eyalet askerleri: Askeri valilerin, Meliklerin ve idarecilerin emrindeki özel birliklerle, sipahiyan olmak üzere ikiye ayrılır.Sipahiyanlar ikta sahiplerince maaşları karşılanırdı.
4. Türkmenler: Sınır boylarında yaşayan göçebe Türkmenlerden oluşan birliklerdir.Görevleri sınırları korumaktır.
5. Yardımcı kuvvetler: Selçuklu Devletine bağlı devletlerin(Metbu - Tabi Devletler), sultanın isteği üzerine savaş zamanında gönderdiği askeri kuvvetlerdir.