İlk Türk Devletleri

Asya Hun Devleti

• Orhun ve Selenga Irmakları çevresinde kurulmuşlardır. Başkentleri  Ötüken’dir.
• Hunlarla ilgili en eski yazılı belge M.Ö. 318 tarihli Çince yazılan bir antlaşmadır.
• Bilinen ilk hükümdarları Teoman’dır.
• Çinliler bu dönemde Hun saldırılarından korunmak amacıyla Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir.
• En önemli hükümdarları Mete Han’dır.
• Mete Han, Türk dünyasında birliği sağlamış, Çine seferler düzenleyip vergiye bağlamış ve İpek Yolu’nu kontrol altına almıştır.

Önemli: Mete Han askeri alanda Onlu sistem diye bilinen alay, bölük ve tabur uygulamasının kurucusudur.

Devletin parçalanışı:

• Çin politikası, Çinli prensesler ve diplomatların entrikaları
• Taht kavgaları (veraset sisteminin etkisi)
• Dış baskılar
• İpek Yolu hâkimiyetinin kaybedilmesi.

Kavimler Göçü (375) (Önemli)
Asya’nın batısında yaşayan Hunların, ekonomik sıkıntılar ve dış baskılar nedeniyle, batıya doğru hareketleri sonucunda, Karadeniz’in kuzeyindeki Ostrogot, Vizigot, Vandal, Frank, Germen, Burgont, Sakson, Sepit topluluklarının Hunlardan kaçmasıyla meydana gelen büyük göç dalgasına Kavimler Göçü adı verilmiştir.
Sonuçları:

1. Avrupa’nın etnik ve siyasi yapısı şekillendi.
2. Bugün ki Avrupa milletlerinin temeli atıldı.
3. Merkezi krallıkların parçalanmasıyla Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya çıktı.
4. Roma imparatorluğu 395’te Batı ve Doğu (Bizans) olarak ikiye ayrıldı. 476’da Batı roma yıkıldı.
5. Böylece İlkçağ sona erdi ve Ortaçağ başladı.
6. Avrupa’daki barbar kavimler arasında Hıristiyanlık yayıldı
7. Avrupa'da Avarlar, Bulgarlar, Macarlar, Peçenekler, Uzlar (Oğuzlar) ve Kıpçaklar (Kumanlar) devletlerini kurdular.

Avrupa Hun Devleti

• En önemli hükümdarları Atilla’dır.
• Avrupa Hunları, Bizans ve Batı Roma ile askeri ve siyasi ilişkilerde bulunmuşlardır.
• *552 yılında Avar hâkimiyetinden kurtulup Bumin Kağan zamanında bağımsızlıklarını kazanmışlardır.
• Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlettir.
• Batı Türkistan’ı Türkleştirdiler.
• Göktürkler, Çin, Sasani, Bizans ve Akhun devletleriyle siyasi, askeri ve ekonomik ilişkilere girmişlerdir.
• İpek Yolu hâkimiyeti için Sasani ve Bizanslılarla zaman zaman ittifaklar kurmuşlardır.
• İlk türk Alfabesi olan 38 harfli ve şekil sistemine dayanan alfabeleri vardır
• Çin hâkimiyetine girip yıkılmışlardır

Kutluk İsyanı:
Göktürkler Kutluk isyanı ile bağımsızlıklarını kazanarak II. Göktürk devletini kurmuşlardır.

I.Göktürk Devleti (552 – 630)

Göktürkler Türk adıyla kurulan ilk devlettir. Başkentleri Ötüken, ilk hükümdarları Bumin Kağan’dır.

Ülkenin batısını yöneten İstemi Yabgu batı yönünde fetih hareketlerinde bulunmuş, Akhunlara karşı Sasanilerle birleşmiş ve bu devletin toprakları Göktürkler ile Sasaniler arasında paylaşılmıştır. Çinlilerin Göktürk Devleti’ni içişlerine karışması sonucunda 582 tarihinde ülke ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkleri 630 yılında, Batı Göktürkleri ise 659 yılında Çin egemenliğine girerek yıkılmışlardır.

II. Göktürk Devleti (Kutluk Devleti) (682 – 745)

• İlteriş ve Kutluk Kağan tarafından kuruldu.
• Bilge Kağan, kardeşi Kültigin ve Vezir Tonyukuk zamanında en parlak dönemlerini yaşadılar.
• Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilen Orhun yazıtları dönemin en önemli kültür mirasıdır.
• Göktürkler; Karluk, Basmil, Yağma, Çiğil Türkleri tarafından yıkıldı.
• İlk türk ismini kullandıklarından Milleyetçi bir yapıya sahip olduklarını çıkarabilriz.

Orhun Abideleri:

• Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmişlerdir.
• Türklerin ilk yazılı kaynaklarıdır.
• 8. yy eserleridir
• Bugünkü Moğolistan sınırındadırlar
• Hükümdarlara ve halka öğütler içeren bir siyasetname özelliğindedirler.
• Yollug Tigin tarafından kaleme alınmıştır.

Uygur Devleti (745 – 840)

• Bilge Kutluk Kağan tarafından kuruldular.
• Başkenti Karabalasagun dur.
• Yerleşik hayata geçen ilk Türk Devletidir.
• Manihaizm Dinini benimsemeleri savaşçılık özelliklerini kaybetmelerine fakat mimaride ve Kültürel alanda gelişme göstermelerinde etkili olmuştur.
• İlk yerleşik hayata geçen devlettir.
• Kâğıt ve Matbaayı kullandılar. (Önemli)
• Siyasi alandan çok Kültürel alanda varlık göstermişlerdir. Sanat eserleri , yazımsal alanlar....
• Uygur alfabesi denilen kendilerine has bir alfabeleri vardır.
• Uygurlar hukuk kuralları olan Töreleri yazılı hale getirmişlerdir.
• Duvar Resmi (Fresk-Fresko), Minyatür ilk defa Uygurlarla beraber gelişme göstermiştir.
• Uygurlar, XIII. yüzyılda Cengiz Han’ın egemenliğini kabul etmişlerdir. Bundan sonra Moğollar Uygur Türklerini önemli görevlere getirmişlerdir. Uygur yazısı, Moğolların da yazısı olmuştur. Uygurlar, diğer Türk toplulukları ile birlikte Moğolların Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır. Çağatay ve Özbek Türkleri bu şekilde ortaya çıkmıştır.

Avarlar

• Orta Asya’da kurulup, Avrupa’da yaşayan bir topluluktur.
• Slavları ve Rusları etkileyerek günümüz Orta ve Doğu Avrupa’nın etnik yapısının şekillenmesinde etkili olmuşlardır.
• İstanbulu kuşşatan ilk Türk devletidir.
• Franklar tarafından yıkıldılar (805)

Kırgızlar

• Bugün aynı isimle varlıklarını devam ettirmekte olan bu medeniyetin 400.000 beyitlik Manas Destanı meşhurdur.

Hazarlar

• Doğu Avrupa’da “Hazar Barış Çağı’nı” yaşatmışlardır.
• Museviliği benimsemişlerdir.
• Dini alanda hoşgörüye sahiptirler
• Peçeneklerin saldırılarıyla zayıflayan Hazarlar, Rus saldırılarıyla dağıldılar (958).

Türgişler

• Emevilerle savaştılar
• Kendi yazıları ve paralarını oluşturdular

Karluklar

• İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur.
• Talas savaşında Araplarla işbirliği yapıp Orta Asya’nın Türk hâkimiyetinde kalmasını sağlamışlardır.

Bulgarlar ve Macarlar
Hırıstiyanlaşmışlardır.

Uzlar ve Peçenekler
Ücretli askerlik yapmışlardır

Kumanlar(Kıpçaklar)

• Ruslarla mücadeleleri İgor,
• Oğuzlarla mücadeleleri Dede Korkut hikâyelerine konu olmuştur.